Verslag van een 10-daagse Vipassana stilte retraite
In maart 2020 nam ik deel aan mijn eerste 10-daagse Vipassana stilte retraite in Dilsen-Stokkem, België. Vipassana (letterlijk: inzicht) meditatie is een vorm van meditatie die voortkomt uit het Boeddhisme. De opbouw van de retraite die ik bijwoonde komt uit de koker van de lineage van wijlen S.N. Goenka en wordt wereldwijd op basis van donatie aangeboden. Deze ervaring stond al tijden op mijn verlanglijst, ik was er aan toe en als docent met een basis in de yogatraditie voelde het als een mooie aanvullende ervaring.
Benieuwd hoe zoiets eraan toe gaat? Om te waarborgen dat je tijdens deze dagen niks (maar dan ook echt niks) anders kan doen dan reflecteren op jezelf is er aantal basisregels. Zo is er uiteraard volledige stilte, geen (oog)contact met mede-studenten, zijn mannen en vrouwen gescheiden, vanzelfsprekend lever je je telefoon in en is het is het de bedoeling dat je niet leest of schrijft. Ik begrijp die regels en respecteer ze maar toch heb ik er omwille van mijn eigen mentale gezondheid eentje gebroken: ik heb een dagboekje bijgehouden waarin ik op mijn ervaringen reflecteerde. Aan de hand van fragmenten uit dit dagboek doe ik verslag van deze 10 (of eigenlijk 12) bijzondere, uitdagende, loeizware en levensveranderende dagen.
Dag 0
Spannend, daarna hartelijk, dan onwennig en heel lang wachten tot er (echt) iets gebeurd. Ik kijk uit naar de ‘nobele stilte’. De eerste meditatie is raar: alles wordt afgespeeld van een bandje. Wat een vreemd gechant en dan die Nederlandse vertaling!
Dag 1
Alles wat ik hoor is (1) opgenomen op een band (2) voorgelezen van een briefje (3) ingestudeerd in zowel Engels en Nederlands. Net of ik continu op een hop-on/hop-off bus zit. Ik hink constant tussen: dit is prima, ik hou dit wel vol en sluimerende gedachtes van verzet. De grootste desillusie zijn de teachers: ze gaan op een troontje zitten om vervolgens op ‘play’ te drukken. Meevallers: de stilte, het eten, het eten in stilte.
Ik raak gefixeerd op kleine dingen: ik heb niet het beste bed in mijn kamer, waarom is er geen meditatiekussen dat ik prettig vind, wanneer is het allerbeste tijdstip om te douchen, wáár zijn de meditatiekussens überhaupt gebleven? Meest terugkerende gedachtes vandaag: hoé ga ik deze tijd opvullen? En: hoé vind ik een fijne meditatiehouding.
Dag 2
Wow, die video-lezing van Goenka gisteravond had ik echt even nodig, ik weet en begrijp weer waarom ik dit doe. Zijn recordings waardeer ik nu ook veel meer. Mijn mind (en daardoor mijn lijf) begint nu eindelijk een beetje te settelen. Een hele andere dag vandaag. Volle overgave en de tijd vliegt. Vandaag accepteer ik: de realiteit is 11 uur meditatie per dag en daar probeer ik zoveel mogelijk aan te voldoen. Alleen die slaap joh, dat is na 2 dagen om 4 uur opstaan nu al een gevecht.
Dag 3
Slaap, slaap, slaap. De ochtend meditatie is een groot snooze fest. Wat een frustratie! Maar dan houdt het op met regenen en schijnt ineens de zon. De zonsopgang is zo ontzettend mooi, deze dag kan niet meer stuk. Het is ook verbazingwekkend hoe makkelijk het is om stil te zijn, waarschijnlijk omdat het in je hoofd nóóit stil is. Onvoorstelbaar hoe oneindig veel gesprekken je de hele dag door met jezelf voert.
Mijn lijf begint steeds meer pijn te doen van het lange zitten maar tegelijkertijd merk ik dat mijn mind de pijn en het ongemak steeds beter kan accepteren.
Bij de laatste groepsmeditatie wordt een aantal kussens verwijderd, waaronder die van Caroline, een mededeelnemer die met me meereed naar België. Ik vermoed dus dat ze weg is en raak van slag, heel raar. Een naar zeurend gevoel en ineens verfoei ik die meditatie die je aandacht alleen maar naar de adem in je neus moet brengen. Ik begrijp het doel (je mind van ‘gross’ naar ‘subtle’ brengen) maar dat gevoel is toch ook de realiteit van dit moment? Ik weet ineens niet meer of dit wel werkt, zo’n crash-course Goenka style zonder oog voor wat er verder speelt.
Dag 4
Dag 4, daar is iets mee. Vandaag is Vipassana dag. Tot nu toe hebben we alleen gewerkt aan het scherper maken van de geest, vandaag leren we de vipassana techniek uit deze lineage. Ik kan simpelweg niet in woorden omschrijven hoe ik deze ochtend geniet van het ontbijt, de frisse buitenlucht, de vogeltjes, de wind…
Mijn reisgenoot is echt weg maar waarom dat me zo raakt weet ik niet. Misschien een (semi) vertrouwd gezicht in de menigte? Misschien omdat we onze ervaringen aan het eind nu niet met elkaar kunnen delen? Of misschien omdat weggaan ineens op tafel ligt? Ik tel nu 4 kussens die zijn verdwenen, 4 mensen die je je nooit meer zal herinneren. Het is heel raar maar ik voel me er ook sterker door. Ik besef me dat je jezelf helemaal gek kan maken hier. Als je er niet klaar voor bent, niet open staat of niet weet, begrijpt of voelt waarom je het doet dan is dit heel zwaar. Ik vind het ook loeizwaar maar ik ben er aan toe, ik hoor hier te zijn, voel me gemotiveerd en hoop en glimp van verlichting op te kunnen vangen. Dat nare gevoel over het vertrek van mijn reisgenoot deze ochtend kan ik nog steeds niet plaatsen maar wat de reden ook is, daarna mediteerde ik, met een scherpe en volledig gefocuste geest. En dat gevoel, dat was daarna weg.
Na de middag meditatie, waarin we Vipassana bodyscan techniek leerde, schreef ik:
VIPASSANA!!! Het is waar, we zijn één met alles, met het universum! Ik snap er niks van maar ik heb het gevoeld, heel even maar, het was onbeschrijfelijk. Eerst alleen maar tranen, daarna nog meer tranen en zoveel ongeloof. Toen het besef, het begrip, de euforie. Daarna meteen rationalisatie: waarom dan? Hoe dan? En direct opschrijven natuurlijk.
Dag 5
Op de helft. Voelde vooraf als een mijlpaal, alsof je dan niet meer weg gaat of zo, maar dat voelt nu heel anders, gewoon als weer een dag om het te proberen. En als die mind even tegenwerkt soms ook nog als een hele lange weg te gaan. Inmiddels ken ik het programma, weet wat ik wat ik kan verwachten en hoe ik het prettig vind. Ik snap niet meer dat ik mijn tijd niet wist te vullen.
Ik weet verstandelijk wat ik gister heb ervaren maar ik begrijp er nu niks meer van. Het is echt zo dat ervaring realiteit is. Zo lang je iets niet zelf ervaart, is het ook niet de (jouw) waarheid. Alleen door alles precies te ervaren zoals het is -zonder vastklampen, zonder labels, zonder aversies of oordeel- kan je die realiteit ervaren. Ik heb vandaag telkens zin om te mediteren, een uur is zelfs te kort, maar ik merk dat mijn mind zich is gaan vasthouden aan die ervaring van gister en daardoor soms niet meer objectief is.
Dag 6
Ik zou willen beschrijven wat ik ervaar als ik mediteer maar woorden schieten te kort. Het is zo logisch en evident als je het ervaart maar ja, je moet het dus wel ervaren. Het is een soort high maar dat is te kort door de bocht want je werkt er zelf hard voor, vasthoudend en geconcentreerd, met constante gelijkmoedigheid. Net zoals in yoga overstijg ik inmiddels doorgaans de sensatie ‘pijn’, voel ik vaak enkel vibraties in plaats van mijn ledematen, ben ik me bewust van het in- en uitklappen van mijn longen en voelt elke minuscule beweging als een schokgolf door mijn hele lijf. In het begin zag ik mensen hier maar zitten en zitten, alsof ze verslaafd zijn aan deze vorm van meditatie. Inmiddels begrijp ik dat wel en nu is de kunst om me ook daaraan niet te hechten.
Dag 7
Zware dag vandaag. Al de hele week niks anders dan regen, regen, regen, terwijl buiten zijn soms de enige strohalm is waar ik me aan vastklamp. Eén grote somberheid, de frisheid is uit de lucht en alle wandelpaadjes zijn inmiddels een modderpoel geworden. Na 7 dagen met een natte jas kom ik er ook vandaag pas achter dat alle paraplus voor algemeen gebruik zijn. Ik heb het aan de cursusmanager gevraagd, mijn eerste woorden in een week. Had ik natuurlijk eerder kunnen doen, ik zie hier mensen om de haverklap de teachers en manager aanspreken, maar deze stilte bevalt me zo goed dat zelfs die paar woorden me teveel waren.
Dag 8
Na regen komt zonneschijn. Echt alles is tijdelijk. Ik heb nog nooit een groep mensen zo van een paar zonnestralen zien genieten, inclusief mezelf. Ik begin langzaam geloof ik ook een vogelaar te worden hier, vogeltjes kijken is blijkbaar voor mensen met echte aandacht voor de dingen om hen heen. Ik ben vandaag wel een beetje in de war en geïrriteerd over de techniek, tot nu toe leek elke stap volkomen natuurlijk maar nu voelt het ineens geforceerd. Ik heb gewoon te vroeg gepiekt denk ik.
Dag 9
I made it! De laatste ‘echte’ dag. Elke dag waren er momenten dat deze 12 dagen een ondraaglijke lange weg leken maar ik heb geprobeerd het telkens van moment tot moment te bekijken. Het enige wat je dan hoeft te doen, is dat moment doorkomen. Telkens opnieuw. En een miljoen momenten later, sta ik hier. Gisteravond leek het ineens ondraaglijk dat ik dag 9, 10 én 11 nog door moest en kreeg ik verschrikkelijk veel heimwee. Dat was dus even zo’n moment.
Dag 10
De dag die je wist dat ging komen is hier. Aan het einde van de ochtend wordt de stilte doorbroken. Ik kijk daar totaal niet naar uit. Van tevoren lijkt juist die stilte een enorm issue maar dat is het helemaal niet. Het is een noodzaak, en extra aspect om je hier in staat te stellen om te doen wat je komt doen: introspectie.
Na de ochtend meditatie op dag 10 wordt de stilte doorbroken, een moment van emotie: opluchting, verwarring, blijdschap en angst. Ik had er een tijdje voor nodig voordat ik er aan toe was weer rustig met iemand te spreken. Toch was het uiteindelijk fijn dat je de mogelijkheid krijgt om je ervaringen uit te wisselen met je mede-studenten en kamergenoten en voelde deze middag als een bufferzone tussen deze bijzondere ervaring en het echte leven. Het einde van deze stilte retraite zal ik om een andere reden bovendien nooit meer vergeten: ik keerde terug in een wereld die binnen 2 weken totaal was veranderd door het corona virus. Ik reed door twee landen in lockdown over een post-apocalyptisch aandoende snelweg weer terug naar huis. Als een veranderd mens in een veranderde wereld. Hoe symbolisch wil je het hebben.